Frank Terstappen

De pluimstaart van de Eekhoorn heeft los van zijn schoonheid, nogal wat functies. Op warme dagen kan de eekhoorn zo gaan zitten dat hij profiteert van de schaduw van zijn eigen staart. Vandaar zijn Latijnse naam, Sciurus vulgarus, letterlijk vertaald gewone schaduwstaart. De staart dient ook als roer. Eekhoorns maken soms behoorlijke sprongen, van tak naar tak en met hun staart corrigeren ze in de lucht hun koers. Ze geven met hun staart signalen af. Als ze de staart laten uitzetten (opzetten) en tegelijkertijd op hun rug leggen dan is het meestal een teken dat ze speels zijn. Ze kunnen ook dreigen met hun staart, dan gaan ze ermee zwaaien. Hun oren vouwen ze dan naar achteren en ze maken geluiden met hun tanden.

De eekhoorn is het populairste zoogdier van Nederland. Dat weten we, omdat we zelfs een verkiezing hebben georganiseerd: daarbij eindigde hij met afstand op 1. Dat ronde kopje, die grote ogen, de oor pluimpjes de reeds besproken pluimstaart dat doet het hem wel. Daarnaast heb ik nog nooit iemand chagrijnig zien worden bij de aanblik van een eekhoorn. Zijn zichtbaarheid helpt ook. De eekhoorn is een dag actieve soort. En hij komt bij mensen in de tuin voor, zo ook bij mijn ouders in Limburg. Zelf vind ik dat ´geraus´ door de bomen prachtig om te zien, hoe ze over die smalle takjes achter elkaar aan jagen, daar heb ik respect voor. De eekhoorn kan redelijk vertrouwd raken met mensen. Je ziet ze veel op bungalowparken waar ze, tot op zekere hoogte, gericht zijn op de bezoekers, vooral als ze worden gevoerd.

Vroeger werd de eekhoorn bejaagd en als schadelijk gezien voor de bosbouw. Hij heeft in tegenstelling tot veel andere zoogdieren niet zoveel te vrezen van mensen. Nu weten we beter, de eekhoorn is juist goed voor de natuurlijke verjonging van het bos omdat hij als wintervoorraad zaadjes in de grond verstopt. Die bos verjonging zou je een ecologische functie kunnen noemen van de eekhoorn. Een ander functie is die van prooidier. Boommarters, haviken en vossen pakken graag eekhoorns, vooral jonge eekhoorns. Je hoort wel eens verhalen dat er vroeger veel meer eekhoorns waren, dat mensen zelfs eekhoorns gingen voeren in het bos, die zich dan ook met tientallen tegelijk lieten zien. Het staat vast dat de populatie in de jaren zestig, zeventig flink is ingeklapt door het parapokkenvirus. Daarna heeft de eekhoorn zich plaatselijk hersteld maar zeker niet overal. Ik loop nogal vaak op de Veluwe als ik daar een eekhoorn per jaar zie ben ik al blij. Oorspronkelijk komen eekhoorns alleen voor in de bossen op de hogere zandgronden in het oosten, midden en zuiden van het land. De populaties in het westen, in de duinen, in Amsterdam zijn ooit uitgezet. Door mensen die dachten: die leuke dieren willen we ook wel. Dat kan wel fout gaan, bijvoorbeeld door inteelt. Eekhoorns profiteren wel van ecoducten, mits die begroeid zijn bomen of struiken. Boombruggen kunnen ook helpen, als ze op de goede plek worden aangebracht. Dat scheelt verkeersslachtoffers, is vrij simpel te maken en goedkoop.

De populatie wordt voornamelijk gestuurd door de voedselsituatie. Is er veel mast, van beuk en eik en is de winter zacht, zoals afgelopen jaar, dan kunnen eekhoorns de winter goed door komen. De winter van 2013 was slecht: weinig mast en een strenge winter. In de loofbossen slaan de dier dan vaak de eerste voortplantingsperiode over, omdat ze niet in goede conditie komen. Eekhoorns hebben een voorkeur voor naaldbossen, daar is de voedselsituatie stabieler. En hoe ouder een bos hoe beter.
De nesten van eekhoorns worden vaak verward met die van eksters of roofvogels. Maar als je oplet, zijn ze wel uit elkaar te houden. Nesten van eekhoorns zijn bijna altijd bolvormig. De dieren maken ze van twijgen. Vaak vlechten ze er ook takken in. De buitenkant is meestal van takken en blad ze maker er een vrij dikke wand van. De binnenkant bekleden ze met reepjes bast, wol, mos, grassen en veren. Je kunt er van alles in vinden zelfs plastic. De winternesten hebben vaak een doorsnede van ruim een halve meter. Als het buiten 0 graden is, is het in het eekhoornnest ongeveer 20 graden. Ik heb wel eens geprobeerd een opening in het nest te vinden, maar dat lukt eigenlijk nooit. Toch weet de eekhoorn exact waar de ingang is. Hij sjeest zo naar binnen en, op een of ander manier heeft hij het zo gemaakt dat: ”de deur” direct dichtvalt. Echt heel apart, het zit enorm slim in elkaar.

Een mooie periode om eekhoorns te zien is de paartijd. In december, januari en ook rond mei dan is de tweede paartijd. Tijdens die paartijd wordt een vrouwtje achtervolgd door meerdere mannetjes. Het kan enkele dagen duren, dan is het vrouwtje wel bevrucht. Uit genetisch onderzoek blijkt dat jonge uit een nest van verschillende mannetjes kunnen zijn. De dominante man claimt het vrouwtje en blijft zoveel mogelijk in haar buurt. Hij probeert ander mannetjes te verjagen. Het kan dan voorkomen dat een andermannetje de kans grijpt een vrouwtje te bevruchten. Daarna komt het dominante mannetje terug en paart ook met haar en ze blijven een dag of twee bij elkaar, ze slapen soms in het zelfde nest. Dat doen ze normaal namelijk nooit! Eekhoorns zijn solitair levende dieren. Als de jongen, meestal 2 tot 5, worden geboren, doorgaans in februari of maart mag er van het vrouwtje helemaal niemand meer bij het nest komen. Jonge eekhoorns worden na een maand of drie verjaagd door de moeder, dan moeten ze het zelf zien te redden. Voor de jongen uit de eerste paartijd is dat een moeilijke periode. Want in mei en juni is de voedselsituatie ronduit slecht voor eekhoorns. De mast is dan eigenlijk op en de nieuwe boomzaden zijn dan nog niet ontwikkeld. In die periode eten eekhoorns ook jonge vogeltjes en insecten. Des al niet te min overleven het eerste levensjaar dat percentage ligt boven de 50%. Maar als ze het redden, een eigen leefgebied kunnen vinden en ook een goede conditie hebben dan zijn ze ook sterk en slim. Dan wordt ook hun overlevingskans een stuk groter en kunnen ze hetzelfde jaar nog mee doen met de voortplanting.