Frank Terstappen

Afgelopen weekenden op weg van en naar Limburg kwam ik ze regelmatig tegen, de kieviten. De kievit is de bekendste weidevogel die in heel Europa voorkomt. Tot in de jaren tachtig nam de broedpopulatie van de Kievit in Nederland toe, maar daar is rond 1990 duidelijk een verandering in gekomen. In Nederland broeden volgens de laatste schatting (2013 Weidevogelbalans) tussen de 160.000 en 240.000 paren. (nog maar de helft van wat er in 1990 broedde!) Van alle provincies herbergen Friesland en Noord-Brabant de meeste kieviten. De soort staat bekend om het vroege broeden. Al in maart kunnen kieviten een nest beginnen en als gevolg van de warmere voorjaren vindt de eileg steeds eerder plaats. Dit jaar had ik onder de kerstboom een leuk pakje gekregen: de Enkhuizer Almanak met daarin een vinddata /plaatsen van het eerste kievitsei ( altijd handig).Het vroegst bekende eerste landelijke kievitsei werd gevonden op 2 maart 1998 (bij Ermelo); het laatste bijna een maand later, op 31 maart 1969 (bij Garijp).Vorig jaar werd het eerste ei gevonden op 9 maart st Oedenrode NB.

Het eierrapen in Friesland is niet de oorzaak van de achteruitgang van de kievit, de hoofdoorzaak is de intensivering van de landbouw. Maar het rapen van de eieren maakt de situatie voor de kievit zeker niet beter en wekt de indruk dat het niet zo slecht gaat met deze weidevogel. Wel zit er bij de eierzoekers enorm veel kennis die ook bij het onderzoek gebruikt zou moeten kunnen worden. Waarom neemt de Kievit tegenwoordig met bijna 5% per jaar af? Er zijn sterke aanwijzingen dat steevast te weinig Kieviten hun eerste weken overleven. In 2016 ( jaar van de Kievit)hebben vele vrijwilligers geholpen met het tellen van Kieviten en hun kuikens. In wel 16 gebieden zijn bovendien kuikens gekleurringd en meerdere malen per week met de telescoop afgelezen om de overleving te kunnen volgen. Dit laatste onderzoek is gedaan in gebieden met en zonder speciale maatregelen die de overleving van kuikens moeten vergroten. De kuikens (en de vrijwilligers) hadden niet veel geluk. Precies tijdens de uitkomstpiek was er sprake van een koud weerperiode met veel regenval. De eerste resultaten maken duidelijk dat er te weinig kievitkuikens vliegvlug worden en dat er nog heel wat moeten gebeuren voordat het aantal kievitkuikens voldoende is voor populatieherstel.
De kievit is een onmiskenbare weidevogel die in de broedtijd in veel vochtige weiden of akkers aan te treffen is. Door de zwarte rug met een groene of paarse metaalglans en de lange dunne kuif is de kievit met geen enkele Nederlandse vogel te verwarren.

In de broedtijd bouwt het mannetje enkele onopvallende nesten, waarvan het vrouwtje er één uitkiest om er ongeveer vier eieren in te leggen. Zowel het mannetje als het vrouwtje bebroeden de eieren en verzorgen de jongen. Bij de nestvlieders beperkt de hulp van de ouders zich tot het leiden van de jongen naar de plaats waar veel voedsel aanwezig is. Sommige ouders geven de eerste dagen het voedsel in de bek. Het aantal kieviten in Nederland is de laatste decennia sterk achteruit gegaan, vooral door de intensivering van de landbouw. In tegenstelling tot veel andere weidevogels heeft de kievit zich echter aangepast en de vogel broedt tegenwoordig behalve op akkers en weiden ook op andere open terreinen.
In de winter vormen kieviten grote groepen en trekken over korte afstanden naar het zuiden. Een groot gedeelte van de Nederlandse populatie blijft echter in Nederland (Volgen de sneeuw/ vorst grens) en wordt 's winters aangevuld met vogels uit het noorden van Europa.
Hij is onmiskenbaar met zijn kuif, zijn zwart-witte kleed en zijn unieke, opvallend brede vleugels. Deze spelen in de baltsvlucht een belangrijke rol, waarbij de kievitman spectaculaire buitelingen maakt en de zwart-witte ondervleugels van ver zichtbaar zijn. Aan de 'zang' die hij dan laat horen heeft de kievit zijn naam te danken. Ook de vleugels maken een opvallend geluid.

De kievit is slim, want hij vliegt een stukje verder op dan waar het nest zit, als er gevaar dreigt. Zo zijn al veel eieren gered. De vijand kan zo niet een twee drie het nest vinden. Ook wordt de vijand op een dwaalspoor gezet door te doen of je verlamd bent en rond te strompelen. Zodra een aanvaller er in trapt en achter de ouder aangaat, fladdert deze buiten zijn bereik en voert even verder de hele vertoning nog een keer op. Kieviten vertonen in een vochtig weiland een heel merkwaardig doch zeer intelligent gedrag. Ze trappelen met hun poten op de grond en lokken zo wormen naar de oppervlakte. Men beweert wel dat de wormen door dat getrappel “denken” dat hun voornaamste vijand, de mol in aantocht is. Ze zoeken het hoger op, vluchten uit de grond en belanden onmiddellijk in de maag van een hapgrage vogel. Je kunt je afvragen of die vogel met overleg en intelligent bezig zijn. Uit proeven is gebleken dat ze ook op een natte handdoek trappelen. Het signaal om te trappelen is dus trek in eten en een vochtige ondergrond. Het is dus een zuivere instinctieve handeling. Of er ooit een voorvader is geweest die dit kunstje heeft geleerd, zal wel nooit bekend worden maar het is we waarschijnlijk.

Dankzij de grote inzet van de vrijwilligers konden de kuikens, in 2016, in de meeste gebieden toch worden gevolgd. Het onderzoek loopt nog altijd, de kennis die daarmee opgedaan wordt is onmisbaar bij het treffen van de juiste maatregelen om de Kievit weer een kans te geven....